Σχόλια για τη γενιά του ογδόντα

Με αφορμή τις εκθέσεις των Μάκη Θεοφυλακτόπουλου και Χρήστου Θεοφίλη

Αυτόν τον καιρό πραγματοποιείται στη Νέα Υόρκη μια έκθεση με τίτλο “ High Times, Hard Times: New York Painting 1967-1978 ” ( National Academy Museum) Στόχος της είναι να ανασυνθέσει και να παρουσιάσει στην πολλαπλότητα του ένα εικαστικό κίνημα, χαμένο πλέον από τον εικαστικό κανόνα του παρόντος, να παρουσιάσει την τελευταία έκφανση του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, τη «γενιά του ογδόντα». Η επιμελήτρια της έκθεσης Katy Siegel θεωρεί πως η εμμονή στη δοκιμασία του μέσου, η εμμονή να μην απομακρυνθούν από τον καμβά αποτέλεσε την κύρια στόχευση αυτού του κινήματος. Ως εκ τούτου το κίνημα αυτό γίνεται αντιληπτό σαν μια από τις τελευταίες οργανωμένες προσπάθειες του μοντερνισμού. Για την επιμελήτρια η αδυναμία ενός βήματος εκείθεν, δηλαδή υπέρβασης του μέσου υπήρξε και ο κύριος λόγος της αποτυχίας αυτού του κινήματος.

Η κριτική αποτίμηση της γενιάς του ογδόντα δεν είναι-στο παρόν κείμενο-ο στόχος μας. Εξάλλου, μια τέτοια προσέγγιση θα είχε έναν ιστορικό χαρακτήρα και θα δήλωνε ότι στην πραγματικότητα η συζήτηση έχει ήδη τελειώσει. Τότε ο αντίκτυπος της θα απασχολούσε μόνο την ιστοριογραφία. Αντίθετα, αυτές τις μέρες συνέπεσε δυο από τους πρωτεργάτες της γενιάς αυτής να παρουσιάζουν την τελευταία δουλειά τους. Μετά από καιρό απουσίας οι εκθέσεις του Μάκη Θεοφυλακτόπουλου και του Χρήστου Θεοφίλη μας αναγκάζουν να ξανανοίξουμε το κεφάλαιο του ύστερου εξπρεσιονισμού στη χώρα μας.

O πόλεμος του σαράντα, η κατοχή και ο εμφύλιος δημιούργησαν τις προϋποθέσεις του εξπρεσιονισμού. Η προσφυγή τότε στον Μπουζιάνη γινόταν αναγκαία. Aντίστοιχα το κοινωνικό και πολιτικό κλίμα της δεκαετίας του εξήντα, ο πόλεμος στο Βιετνάμ, ο Μάης του 68, η χούντα, η πολιτικοποίηση της μεταπολίτευσης έστρεψε την αντίστοιχη γενιά να αναζητήσει τους εκφραστικούς της τρόπους στον εξπρεσιονισμό. Οι αμφίσημες μορφές του Μυταρά με την καταγγελία του καθημερινού ανθρώπου, θύματος και θύτη ταυτόχρονα, ο Κοκκινίδης με τις Ταυτότητες του αλλά και ο κριτικός ρεαλισμός του Μπότσογλου υπήρξαν εμβληματικά παραδείγματα.

Η επόμενη γενιά, αυτή του ογδόντα κρατάει από τον εξπρεσιονισμό το χρώμα και τη κινητικότητα που αυτό δημιουργεί μέσα στο έργο. Η ανθρώπινη μορφή τους απασχολεί, -σε πολλούς μάλιστα- αποτελεί τη βασική τους ενασχόληση. Δεν ενδιαφέρεται τόσο για το σχέδιο και το ρόλο που αυτό είχε μέσα στη σύνθεση. Οι Θεοφυλακτόπουλος, Σακελλίων, Πατρασκίδης, Ιωάννου, Θεοφίλης, Μαγκώνη κ.α υπήρξαν οι καλλιτέχνες που εκπροσώπησαν αυτήν τη γενιά και στους οποίους θα παρατηρήσουμε τα παραπάνω χαρακτηριστικά.

Στον Θεοφυλακτόπουλο η μοτοσικλέτα αποδίδει την κίνηση που μεταμορφώνει το αντικείμενο. Με αυτόν τον τρόπο εισάγεται ο χρόνος μέσα στο έργο. Ο καλλιτέχνης διαχέει τον ίλιγγο στο φόντο και στις μορφές. Η εικόνα του μοναχικού μοτοσικλετιστή καθώς και οι απειλούμενες μορφές δημιουργούν το leit motiv στο έργο του. Μορφολογικά παρατηρεί κανείς τις σκοτεινές μορφές με την ανάγλυφη πάστα να διαδίδουν τον ίλιγγο μέσα σε μια προσεκτική και γραμμική σύνθεση. Πλάθει και αναδεικνύει τις μορφές μέσα σ’ ένα ουδέτερο όσο και ακριβολογικό χώρο.

Στον Θεοφίλη η εξπρεσιονιστική διάθεση θα φανεί -από τα μέσα της δεκαετίας του ογδόντα- μέσα από τη χειρονομιακή πινελιά που έντυνε τις μορφές του καθώς και το μοτίβο του εγκλωβισμένου σκύλου και γενικότερα της εγκλωβισμένης μορφής. Μια βαριά ατμόσφαιρα πέφτει πάνω στο έργο και καλύπτει τις μορφές. Και στους δυο θα αναζητήσουμε τη βίαιη κίνηση της πινελιάς, τη βιαιότητα της χειρονομίας, τις δηλώσεις κίνησης και ορμής. Παρακολουθούμε ένα Δυναμικό(Dynamisch), μια απωθημένη δηλαδή ενέργεια –με τη φροϋδική σημασία του όρου- που καλείται να βγει στην επιφάνεια του καμβά.

Οι δυο καλλιτέχνες εκφράζουν με το σημερινό έργο τους μια κατάσταση απορίας. Ο Θεοφυλακτόπουλος αποτυπώνει με χοντρή πινελιά το περίγραμμα της μορφής. Το πολύ-πολύ λίγο κόκκινο ή μπλε να τονίζουν αυτό το περίγραμμα. Η μορφή τώρα υποχωρεί. Ένα βήμα πριν την παρουσίαση ενός άδειου τελάρου. Ο Θεοφίλης με το πορτρέτο του Γκρέυ εισάγει με τη σειρά το πρόβλημα του εύθραυστου της φόρμας. Το αποτέλεσμα κι’ εδώ είναι παρόμοιο. Με τη διαφορά πως σ’ αυτήν την περίπτωση η μεταμόρφωση πραγματοποιείται σταδιακά. Η μορφή σταδιακά αποδομείται, γίνεται ελλειπτική για να οδηγηθεί τελικά στο περίγραμμα και στη βουβαμάρα του μέσου.

Η γενιά του ογδόντα κινούμενη στην ατμόσφαιρα που δημιουργούσαν δάσκαλοι όπως ο Μαυροείδης, ο Κοκκινίδης, ή ο Μπότσογλου παίρνει από αυτούς το αισιόδοξο μήνυμα της κριτικής αλλά και στη συνέχεια τη διάψευση αυτού του μηνύματος. Η σιωπή, η απουσία, η κατάσταση απορίας αποτελεί για πολλούς απ’ αυτούς την απάντηση μπροστά σ’ αυτήν τη διάψευση.

Παναγιώτης Σ. Παπαδόπουλος

ΜΑΚΗΣ ΘΕΟΦΥΛΑΚΤΟΠΟΥΛΟΣ

"Ζωγραφική και σχέδιο"... Μέχρι 12/1  ΙΛΕΑΝΑ ΤΟΥΝΤΑ Αρματολών & Κλεφτών 48, Αμπελόκηποι, 210-6439466. Τρ.-Παρ. 11 π.μ.-8 μ.μ., Σάβ. 12 μ.-4 μ.μ.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΘΕΟΦΙΛΗΣ

"Το πορτρέτο του Dorian Gray. Μέχρι 8/12  ΕΚΦΡΑΣΗ ΓΙΑΝΝΑ ΓΡΑΜΜΑΤΟΠΟΥΛΟΥ Βαλαωρίτου 9Α, Κολωνάκι, 210-3607598. Τρ.-Παρ. 11 π.μ.-2 μ.μ. & 6-9 μ.μ. Σάβ. 11 π.μ.-2 μ.μ.